صفحۀ‌‌ اول   كتاب½ مقاله / گفتگو/ گفتار            فهرست مطالب½سرمقاله‌ها


بازگشت به فهرست يادداشت‌هاى  سفر

 

پیله‏ورها و جهانگردان

راههاى خرده‏تجارت به داخل كشور، ابتدا از عربستان و سپس از كیش، تنگ‏تر مى‏شود.  در مورد جزیره تفریحى، كار در دهه گذشته به كج‏راهه افتاده بود.  و در مورد حج، همان زمان كه یخچال سایدباى‏ساید وارد فرودگاه جدّه شد مقامهاى ایرانى باید نسبت به زائران هوطنشان بى‏رودربایستى عكس‏العمل نشان مى‏دادند.  درهرحال، ربع قرن تأخیر بهتر از هرگز است.

واقعیت این است كه وقتى اقتصاد مدرن بر پایه تشویق مردم به هرچه بیشتر خریدكردن، بى‏توجه به لزوم یا فایده كالاهایى كه مى‏خرند، باشد، نمى‏توان به تك‏تك شهروندان، چه در سفر و چه در حضر، خرده گرفت كه چرا براى خرید كالا ولع نشان مى‏دهند.  انكار نمى‏توان كرد كه در خریدكردن شادى‏اى پنهانى نهفته است.  خریدن عملى است بنا به ضرورت و معمولاً عارى از احساسى خاص.  ما بنزین و پنیر و گوشت مى‏خریم بى‏آنكه از این كار احساس شعف كنیم.  در مقابل، از خریدكردن، دیدزدن ویترین‏ها و زیروبالا كردن اجناس و سنجیدن قیمت آنها، نوعى شادى به ما دست مى‏دهد.  و شگفتا كه هرچه كالاى خریدارى‏شده كمتر مورد نیاز باشد این درجه انبساط خاطر بیشتر است.

در تمام كشورهاى مبتنى بر فرهنگ مصرف، مردم به تجربه مى‏دانند شمار قابل‏توجهى از اشیایى كه گاه و بیگاه خریده‏اند نه در زمان خرید و نه پس از آن مصرف خاصى نداشته است.  گنجه‏هاى پر از ظرفهاى خاك‏گرفته در بالاترین طبقات كمد كه مردم معمولاً فقط در وقت اسباب‏كشى متوجه حضور آنها مى‏شوند تصویرى است آشنا.

نپنداریم كه موضوع همین پریروز شروع شد. تاجران مشرق‏زمینى معمولاً تنها سفر مى‏كردند، به این معنى كه سیاح و كاشف و نظامى همراهشان نبود.  بازرگانان یمنى و مسقطى و بوشهرى كه حتى به سرزمین‏هایى دوردست در اندونزى و مالزى مى‏رفتند دنباله و قراول و یساول نداشتند.  معدود جهانگردان شرقى، كه شمارشان در برابر اهل تجارت بسیار اندك بود، معمولاً انفرادى سفر مى‏كرد و كارى به هموطنان تجارت‏پیشه خویش نداشت.  در مقابل، غربیان سلسله‏وار وارد نقاط دیگر جهان مى‏شدند: ابتدا كاشفان، بعد بازرگانان، بعد مبلّغان مذهبى، و سپس نظامیانى كه براى حفاظت از آنان وارد مى‏شدند، لنگر مى‏انداختند و حكومت بر پا مى‏كردند. تجارت و سیاحت همواره تؤام حركت مى‏كرده‏اند.  اما خرده‏تجارت نه سیاحت است و نه تجارت.

در دهه‏هاى اخیر كه پدیده جهانگرد ایرانى هم پا گرفت، هدف، بیش از هر چیز، خرید بود، یعنى نوعى خرده‏تجارت در چند چمدان. در دهه 1350 كه پول نفت پاى ایرانى‏ها را به غرب باز كرد، میعادگاه این جماعت نه در موزه‏ها و مكانهاى فرهنگى‏هنرى، كه عمدتاً در حراجى‏هاى آخر فصل فروشگاههاى پاریس و لندن بود. سفر به غرب یعنى خرید. بخشى از این خریدها براى مصرف شخصى و بخشى براى درآوردنِ خرج سفر بود.

با بالارفتن شدید نرخ برابرىِ ارز در دهه 1360 و كاسته‏شدن از شمار سفرهاى تفریحى به غرب، این روحیه به سفر حج هم سرایت كرد.  منظرۀ كوهى از كارتن حاوى یخچال و تلویزیون و دیگر وسایل خانگى، تل‏انبار شده وسط سالن فرودگاه جدّه، منظره آشناى بازگشت زائران ایرانى به شمار مى‏آمد.  كار به غایتى كشید كه شركت هواپیمایى ایران براى حمل بارهاى حجّاج ایرانى به وطن، هواپیماهاى جامبوجت بارى به عربستان مى‏فرستاد.

ناظرانى ایرانى روایت مى‏كنند كه برخى زائران دیگر كشورها در برابر این كوه مال‏التجاره با دلسوزى پرسیده‏اند مگر در ایران یخچال و تلویزیون كمیاب است؟  وقتى برایشان توضیح داده مى‏شد كه خیابانهاى ایران پر از فروشگاه لوازم خانگى است و این كالاها را زائران براى درآوردن بخشى از هزینه سفر خویش به خانه خدا مى‏خرند، حیرت آنها تبدیل به تحقیر مى‏شد، زیرا زائر قرار است از جان و دل مایه بگذارد و فقط به مناسك فكر كند، نه یافتن راهى براى درآوردنِ خرج سفر.

خوب كه نگاه كنیم، تفاوت بهاى یخچالى كه بدون پرداخت عوارض گمركى و سود بازرگانى وارد كشور شده باشد، و بهاى همین كالا در فروشگاههاى داخل ایران، مبلغى است كه از بیت‏المال براى یارانه بنزین هواپیما پرداخت مى‏شود.  حتى مردم ثروتمندترین كشورهاى جهان هرگز لوازم خانگى را با هواپیما حمل نمى‏كنند، زیرا به بنزین هواپیما یارانه تعلق نمى‏گیرد.

بساط خرده‏تجارت و حمل تلویزیون و ماشین لباسشویى با كمك بیت‏المال ظاهراً به پایان رسیده است. امید كه این پایانى موقت نباشد و مدیرانى جدید در دستگاههاى ذیربط براى جلب حمایت اقشارى خاص، اعزام هواپیماهاى بارى به عربستان را از سر نگیرند.

شادى نهفته در خریدكردن منحصر به یك ملت و یك جامعه نیست، بخصوص زمانى كه خریداران احساس كنند این شى‏ء را مى‏توانند در هنگام سفر خریدارى كنند و به خود یا به دیگران سوغات بدهند.  مهم، ایجاد حدى از منطق در خریدهاى نالازم اما شادى‏بخش است.  صراحت در آموزش اجتماعى مى‏تواند به ایجاد این منطق كمك كند و مردم و مسافران را یارى دهد تا شادىِ برخاسته از تملك اشیا را با خرید یادگارهایى كوچكتر ایجاد كنند، نه با حمل كارتنهاى حاوى وسایل خانگى با هواپیما به شهرهایى كه فروشگاههایش انباشته از همان وسایل است

فصلنامۀ ‌ سفر، شمارۀ دوم، فروردين 1383

 

بازگشت به فهرست يادداشت‌هاى  سفر

 

 

 

 

editor@lawhmag.com

 mGhaed@lawhmag.com  

نقل مطالب این سایت با ذكر ماخذ یا با لینك آزاد است.

X