صفحۀ‌‌ اول   كتاب  مقاله / گفتگو/ گفتار         فهرست مطالب  سرمقاله‌ها


بازگشت به فهرست یادداشت‌هاى  سفر

 

آتش در برگِستان

 

سوختن یا سوزانده‌شدن جنگلهای جهان شكلی تازه به خود می‌گیرد.  تاكنون،‌ مثلاً در مورد حول و حوش آمازون، فرض بر این بود كه جماعتی مایل به كشاورزی‌اند اما زمین كافی در اختیار ندارند.  پس جنگلها را از میان می‌برند تا برای خود جا باز كنند. 

در تابستان سال جاری ــــ یا به بیان زیبای مردم افغانستان، سال روان ـــــ تحولی بسیار ناخوشایندتر رخ نمود.  كارشناسان آتش‌نشانی در یونان گفتند آذرخش اگر هم به زمین برسد به بلندیها می‌خورد و ندرتاً دیده شده اعماق دره‌ها را به آتش بكشد، بخصوص كه میزان رطوبت در مكانهای پست كه كمتر در معرض نور خورشید قرار دارد بیشتر است.

 

با اطمینان می‌توان گفت این همه آتش‌سوزی همزمان در عمق و نشیب دره‌ها طبیعی نیست.  تاكنون تنها ساختۀ‌ دست بشر كه در عكسهای ماهواره‌ای دیده می‌شد دیوار چین بود.  تابستان امسال یك هنر دیگر بشر هم فضانما شد: ستونهای عظیم دود كه از یونان به هوا بر می‌خواست از چشم ماهواره‌ها همچون ابرهای ضخیمی بود كه روزها پشت هم صدها كیلومتر روی دریا گسترده می‌شد.

 

همچنان كه در جنوب شرق آسیا و نیز در حاشیۀ آمازون آزموده شده، سطح جنگل سوخته از نظر كشاورزی كم‌ارزش یا بی‌ارزش است.  برخلاف آنچه كسانی گمان می‌كنند، جنگل فاقد آن نوع لایۀ خاك غنی است كه برای كشت محصول بدان نیاز است.  جنگل انبوه به سبب میلیونها سال همزیستی آرام و جاافتادۀ گونه‌های متنوع درختان بسیار بلند، درختان بزرگ، بوته، علف، جلبك، پیچك، خزه و بسیاری گیاهان دیگر سرسبز می‌ماند.  با ایجاد تلاطم در این بستر آرام و فقط یكی دو بار زیرو رو كردن خاك برای كاشتن گیاهانی كه سریع رشد می‌كنند و رمق خاك را می‌مكند، قوّت محدود لایۀ بسیار ظریف یكسره از میان می‌رود.  حداكثر در سومین سال استثمار این چنین زمینی، محصولی كه به زحمتش بیرزد دست كشاورز را نمی‌گیرد.

  

كشاورزان اگر هم به جنگل دست‌اندازی كنند بزرگترین تهدید برای جنگلها نیستند. با شمّ طبیعت‌شناسی‌شان می‌فهمند كه خاك تا آفتاب نخورد رمق ندارد.  خاك زیر درختان جنگل كه میلیونها سال پرتو خورشید به آن نرسیده است امروز كه برهنه شود شاید زمانی در آیندۀ بسیار دور به درد كار آنها بخورد.

 

ظاهراً تهدید از جانب دیگری می‌آید.  سال پیش در اسپانیا مقرر شد در جای جنگلهای سوخته هر نوع ساخت ‌و ساز تا ده سال یا بیشتر ممنوع است.  در یونان امسال صریحاً صحبت از این شد كه فعالیتی سازمان‌یافته جریان دارد تا جنگلها را بسوزانند و به جای آنها خانه و شهرك بسازند.  پس از فاجعۀ سال جاری در آن كشور، احتمال دارد قوانینی حتی سختگیرانه‌تر از اسپانیا وضع شود.

 

 

 

  

سختگیری قانون می‌تواند مانع تخلف شود اما جریان فكر و عمل در جامعه را  متوقف نمی‌كند.  اگر ویلاهای پرمشتری یونان كه از سراسر جهان برای خرید آنها سر و دست می‌شكنند منبع درآمدهای هنگفت شود، هر دولتی، هراندازه سبزگرا و طبیعت‌دوست، مشكل بتواند به مردم امر كند چشمشان را ببندند و به درآمدهای بادآورده فكر نكنند.  حتی اگر اكثر مردم چنین كنند، اقلیتی فعالانه به سوزاندن ادامه خواهد داد.

 

كسی نمی‌داند اگر ادامه بدهند پس از یكی دو تابستان سوزان دیگر از جنگلهای آن كشورها چه باقی خواهد ماند.  و در پریشانحالی پیامد آن، دولت چگونه خواهد توانست مردم محلی را متقاعد كند ویلاهایی برای فروش به خریداران داخلی و خارجی نسازند، یا اجازه ندهند ساخته شود.  بهمنی است كه هرچه می‌غلطد بیشتر نیرو می‌گیرد.  اما دربارۀ چنین فاجعه‌ای ترجیح می‌دهند بیش از حد لازم صحبت نكنند.  حد لازم، احضار آتش‌نشان‌هاست. انگار هراس دارند كه زیاد صحبت كردن در این باره كابوس را تبدیل به واقعیتی روزمره و پیش‌پاافتاده كند.

 

ایران هم از این یكی قافله چندان عقب نمانده است.  در ایلام 91 مورد آتش‌سوزی طی سال جاری گزارش كرده‌اند.  خبر از آتش‌سوزی‌های مداوم در درخت‌زارهای حوالی كرمانشاه هم می‌رسد، گرچه ـــ به دلایلی ــــ‌ انعكاسی چشمگیر در خبرها نمی‌یابد.

 

‌تلاش برای حفظ جنگلها در برابر دست‌اندازی، در ایران هم از سالها پیش جریان داشته است.  در مازندران فشار برای پیشروی در جنگلها مدام شدیدتر مي‌شود.  در این مورد، تردیدی وجود ندارد كه فشار از جانب تقاضای شهري‌هاست.  آب باریك عایدات كشاورزی در یك قطعه زمین، در برابر درآمد هنگفت فروش آن برای ساخت و ساز اقامتگاههای مدرن به هیچ مي‌ماند.   

 

اما جوانب قضایای سوزناك غرب ایران چندان روشن نیست.  با توجه به از میان رفتن امكان چرای دام در نتیجۀ مرتع‌سوزی، و درك كشاورزان سنتی از اینكه زمین ناهموار و كم‌رمق جنگلهای كوهستانی به كار آنها نمی‌آید، شاید انگیزه‌ای نهانی شبیه اسپانیا و یونان در كار باشد.  اما تراكم جمعیت و رونق شهرك‌سازی در این نواحی كمتر از آن به نظر مي‌رسد كه سبب ایجاد فشاری از سوی بازار زمین و خانه و ویلاسازی شود.

 

اگر روزنامه‌نگاران ایران دل و دماغ كارهای تحقیقی ‌داشتند شاید با واقعیتهایی تكان‌دهنده پیرامون اوضاع و احوال جاری ـــــ یا روان ـــــ روبه‌رو می‌شدیم.  شاید زمانی روبه‌رو شویم كه خیلی دیر شده باشد.

 

فصلنامۀ ‌ سفر، شمارۀ دوازدهم، آبان 86
 

بعدالتحریر: در آتش‌سوزی وسیع كالیفرنیا در ماه آبان، عكسهای هوایی ارتش آمریكا از این مناطق انتشار یافت.  گفته شد از نادر مواردی است كه اطلاعات نظامی چنین به‌فوریت در اختیار مقامهای كشوری و همگان قرار می‌گیرد و مقامها طراحتاً صحبت از دست‌داشتن آدمهای وامانده و ضداجتماع در ایجاد حریق كردند.  شاید بتوان گفت چشم‌انداز محوی  است از تركیب ناسالم جنگ داخلی ِ رقیق و جنگ طبقاتی ِ غلیظ.

 

بازگشت به فهرست یادداشت‌هاى  سفر

 

 

 

دعوت از نظر شما

 

نقل مطالب اين سايت با ذكر ماخذ يا با لينك آزاد است.

 

X