صفحة دو از سه صفحه

ادامه از صفحۀ 1

Æ

زندگی خصوصی و حيطۀ عمومی در ایران ـــ 2  

اسلام شیعی ازدواج موقت را كه قراردادی صرفاً شخصی و بی‌نیاز از ثبت است توصیه می‌كند.  نه زوجۀ موقت از مرد ارث می‌برد و نه بچه‌های احتمالی از پدر نامعین خویش.  دادن گواهی تولد به بچه‌های ناخواستۀ ازدواج موقت برای مقامها تبدیل به معضلی شده و اخبار حكایت از این دارد در مشهد، شهری كه میعادگاه چنین روابط بیرون از ازدواجی است، هزاران كودك این سبب كه پدر آنها كه حاضر به اعلام والد بودن خویش نیست از نظر مدارك هویت در تعلیق‌اند.

گرچه تقریباً تمام مذاهب اسلام سنی همواره مخالف چنین كاری بوده‌اند، برخی فقهای داخل دستگاه حكومت در ایران دست به تلاشهایی زده‌اند تا با توسل به روابط سبك غربی پیش از ازدواج، به این كار ظاهری مدرن بدهند.  مدافعان ازدواج موقت می‌گویند روابط ثبت‌نشدۀ دختر و پسر می‌تواند مصداق ازدواج موقت باشد، به این شرط كه اذعان كنند این كار را طبق اصول شرع انجام می‌دهند.  بنا به گفته‌ای در زبان فارسی، وقتی یك لا نرسید آن را دو لا كردند ـــ یعنی سعی در حل یك مسئله با پیچیده‌تر كردن.  دعوایی بر سر اينكه اسم یك عمل را چه بگذارند.

اینكه آیا اصل اسلام ازدواج موقت را روا می‌داند یا نه، بحثي فقهی و بیرون از حیطۀ این نوشته است.  از نظر فرهنگی، مانع آشتی جهان‌بینی‌های ناهمخوان این است كه روابط جنسی پیش از ازدواج بخشی از سبك زندگی خرده‌فرهنگی غربی است و اين خرده‌فرهنگ  از بازگشت به آنچه به نظرش ماقبل مدرن می‌رسد امتناع می‌ورزد.

خرده‌فرهنگ مذهب‌گرای سنتی صریحاً به خرده‌فرهنگ غربی حمله می‌كند و آن را اشاعه‌دهندۀ ‌فحشا، هرچند در پوششهای دیگر، می‌بیند.  خرده‌فرهنگ اخیر تحقیر خود نسبت به ازدواج موقت را پنهان نمی‌كند و آن را روسپی‌گری در لفافه‌ای بسیار نازك تلقی می‌كند.  بحث به واقع بیشتر برخورد خرده‌فرهنگ‌ها حول برخورد رسمی به موضوع است تا نقد اینكه افراد واقعاً چه كاری انجام می‌دهند.  می توان انتظار داشت به‌رغم عقب‌نشینی‌ها، تجدد سرانجام پیروز شود، هرچند نتایجی نامطلوب به همراه داشته باشد.

در زمینه‌ای مرتبط‌، روحانیون از تعدد زوجات به‌عنوان راه حل موقعیتهای غیرقابل حل خانوادگی دفاع می‌كنند، گرچه می‌كوشند نمونه‌های این اقدام را از نظارۀ حیطۀ عمومی دور نگه‌دارند.  مقامهای مسئول نظارت بر مطبوعات به نشریات عامه‌‌پسند جداً اخطار می‌كنند از ورود در حیطۀ‌ زندگی خانوادگی افراد خودداری ورزند.  همانند تقریباً تمام جوامع، در این كشور هم كمتر مطلبی به اندازۀ تركیب شهرت، زرق و برق، پول و سكس دهنها را آب می‌اندازد.

در چنین احوالی، نشردادن مطالبی مربوط به روابط بیرون از ازدواج یا چندهمسری ِ معاصران اغلب سبب بدگمانی می‌شود كه مقاصدي سياسی در ميان است.  سال پیش هنگامی كه زنی به دادگاه شكایت برد همسرش، یك وزیر پیشین فرهنگ، از ادای تعهدی مالی كه هنگام ازدواج بر عهده گرفته بود سر باز زده است، تیتر درشت مطبوعات تهران شد.  شاكی عكسها و مداركی ارائه كرد كه نشان می‌داد سومین همسر وزیر سابق و یكی از دو همسر فعلی اوست.  گرچه طبق قانون اسلام مرد می‌تواند همزمان شوهر چهار زن باشد، این جر و بحث توطئه‌ای سیاسی برای بی‌اعتباركردن وزیر سابق تلقی شد.  با این وجود، در حال و هوای انزجار عمومی از ظهور طبقه‌ای جدید از افراد خام‌طبع كه عجله دارند با حداكثر سرعت و شدت از زندگی لذت ببرند، وی از نظر سیاسی سخت لطمه ديد.

از دیدگاه ”نظام مقدس“ ـــــ عنوانی كه حكومت اسلامی دوست دارد روی خود بگذارد ـــــ هر بحثی كه اسمی از زنان در آن باشد بوی نارضایی می‌دهد.  در سال 2003،‌ انتشار كتابی دربارۀ خوانندگان زن ایران پیش از انقلاب اسلامی 1979 چنان قوۀ قضائیۀ تحت تسلط روحانیون را برآشفت كه نه تنها مؤلف و دختری كه كتاب را در روزنامه‌ای معرفی كرده بود، بلكه مأموران سانسور را كه به این كتاب به‌عنوان متنی در زمینۀ تاریخ فرهنگ مجوز داده بودند به دادگاه كشاندند.  نظر رسمی این است كه هیچ گاه چیزی به‌عنوان خوانندۀ‌ زن وجود نداشته؛ مشتی روسپی بوده‌اند كه مشتریها را سرگرم می‌كرده‌اند.

این كیفرخواست به منزلۀ پایان یك دوره بود.  در بخشی از سیاست فضای باز اواخر دهۀ 1990، ناشران مجاز بودند كتابها را با مسئولیت خود به چاپخانه بفرستند.  اكنون اوضاع به روزهایی بازگشته است كه مأموران سانسور متن تایپ‌شده را می‌خواندند و روی تكه كاغذی بی‌نام و نشان و امضا دستور می‌دادند كجاها حذف و چه چیزهایی عوض شود.

چه با كتابهایی دربارۀ موسیقیدانان مؤنث و چه بدون آن، پاسخ این سؤال كه آیا زنان مجازند برای مردان آواز بخوانند روشن نیست.  در تهران، زنان در اركستر، از جمله اركستر فیلارمونیك، می‌نوازند، در گروه كـُر همسرایی می‌كنند و ندرتاً برای شنوندگان زن به تنهایی آواز می‌خوانند.  اما محافظه‌كاران متنفذ سخت مخالف خواندن زنان برای شنوندگانی‌اند كه مرد هم در میان آنها باشد.  اما اين محدودیتی انعطاف‌پذیر و قابل كش و قوس است.  زمستان پیش، زنان موسیقیدان و خوانندۀ ‌ارمنی از كنسرواتوار ایروان برای شنوندگانی از هر دو جنس در مركز هنری ارمنیان در وسط تهران برنامه اجرا كردند.  اما حتی مردان ارمنی اجازۀ حضور در برنامۀ زنان رقصندۀ ارمنی نیافتند.  گرچه مركز هنری ارامنه از حدی خودمختاری برخوردار است، در مسائل مربوط به عفت عمومی، حرف نهایی را اسلام می‌زند.

موسیقی زنان تاكنون محدود به تهران بوده است كه در آن می‌توان دخترانی سازبه‌دست  در راه كلاس نوازندگی دید.  اما این دختران نمی‌توانند انتظار داشته باشند به این زودی‌ها در استانها فرصت روی صحنه‌رفتن بيابند.  در شهرهای ديگر، حتی كلاسهای موسیقی وزارت ارشاد گرفتار دردسرند و ملاهای محلی مؤمنان را علیه خرج‌كردن بیت‌المال برای آنچه به نظرشان فعالیتهای منحرف می‌رسد تحریك می‌كنند.  در مقایسه با  شهرستانها، پایتخت كشور ادامۀ فرهنگ غربی‌ـ جهانی‌ است.

كانالهای تلویزیون دولتی موسیقی ایرانی و غربی پخش می‌كنند اما هیچ گاه نوازندگان را در حال نواختن نشان نمی‌دهند.  موسیقی جاز یا موسیقی پاپ غربی هم پخش نمی‌كنند اما قدری موسیقی پاپ ایرانی به آنتن راه می‌یابد.  كلاً، موسیقی در حد فاصل بين مجاز و غیرمجاز است؛ وقتی سنگین و رنگین و جدی باشد مجاز شناخته می‌شود و وقتی گمان برود هواهای نفسانی بر می‌انگیزد ممنوع است.  موسیقی از نوع بی‌ضرر به این ضرورت پخش می‌شود كه بیشتر مردم به كانالی فاقد هر نوع موسیقی نگاه نمی‌كنند.  رهنمود آیت‌الله خمینی فقید ساده و عملی بود: وقتی به دشواری بتوان گفت یك قطعۀ‌ موسیقی شهوانی هست یا نیست (صدای مشكوك)، حمل بر صحت كنند.  از جمله، آثار موتزارت و كنسرتوی چهار فصل آنتونیو ویوالدی كه كاستهای غیرقانونی آنها اندكی پس از انقلاب اسلامی به فروشگاههای تهران راه یافت آزمون عدم تأثیر نامطلوب بر مؤمنان را با موفقیت گذراندند.  منظور از ”غیرقانونی“، رعایت نشدن حقوق كپی‌رایت است؛ خود اثر مجوز رسمی دارد.

شنوندگان میانحال طبعاً مایل به آهنگها و نغمه‌های آشناترند.  موزیك پاپ ایرانی همچنان در بازار فروش دست بالا را دارد.  گرچه هیچ صدای مونثی اجازۀ تكثیر نمی‌گیرد، كاست‌ها و سی‌دی‌های زنان خوانندۀ ‌پیش ازانقلاب به طور زیرمیزی فراوان است. تاكسی، اتوبوس بین‌شهری و وسایل حمل و نقل عمومی حین انجام وظیفه اجازه ندارند موسیقی غیرمجاز پخش كنند، اما در خیابانهای تهران صدای زنان خواننده از شیشۀ‌ ماشینها، گاه از بلندگوهای پرقدرت، به گوش می‌رسد.  دستگاه پخش سی‌دی از لوازم مورد علاقۀ رانندگان جوان است.  بوق، چراغ، سپر و لولۀ اگزوز را هم برای جلب توجه سایر جوانان دستكاری می‌كنند.

كانالهای تلویزیون ماهوارۀ‌ ایرانیان مقیم خارج از فرصتی كه ممنوعیت پخش صدای مؤنث در رسانه‌ای الكترونیك تحت كنترل دولت فراهم كرده است استفاده می‌كنند.  بیشتر اینها از حوالی لوس آنجلس قطعات یا ویدیوهای كاملی از آواز زنان در برنامه‌هايشان پخش می‌كنند.  منتقدان موسیقی تردید دارند چنانچه زنان خوانندۀ‌ مقیم داخل فرصت رقابت داشتند آثار محصول خارج،‌ با شعر و نغمه‌هایی نه چندان خلاقانه، بخشی مهم از بازار را از آن خود می‌كردند.  در واقع، موسیقی صادرات تهران در آن شهرهای اروپا و آمریكا كه شمار ایرانیان قابل توجه باشد، از جایگاه هنری بالاتری  برخوردار است.  گروههای نوازنده و خوانندۀ ‌ایرانی منظماً به سفرهای خارجی ِ پررونقی می‌روند و از آنها به گرمی استقبال می‌شود.  این اجراها، از جمله خوانندگی زنان، را بعداً زيرميزی در ایران كپی می‌كنند.

ادامه در صفحۀ 3  

Å